Cũng như nhiều bản làng vùng cao khác, đồng bào Thái ở Mường Lát (Thanh Hóa) vẫn giữ được tục “ngủ thăm”, một nét đẹp văn hóa thể hiện khát vọng tự do yêu đương. Thế nhưng, nhiều hệ lụy buồn đã đến khi hơi thở của cuộc sống hiện đại đã ập đến bản làng, tục “ngủ thăm” biến tướng thành nạn mại dâm, tảo hôn, khiến nét đẹp văn hóa này trở thành lời ru buồn ai oán!


Khi “ngủ thăm” thành... ngủ thật

Chúng tôi đến Mường Lát vào những ngày mưa. Con đường độc đạo nối các bản với thế giới bên ngoài bình thường đã khó đi, nay càng thêm trơn tuột, nhão nhoét khi trời bất chợt đổ cơn mưa nặng hạt.

Để một lần được cảm nhận hương vị của “ngủ thăm”, trong vai những chàng trai chưa vợ dưới xuôi lên công tác, chúng tôi nhờ Nguyễn Văn Hải, một kỹ sư cầu đường đang công tác ở xã Mường Lý (huyện Mường Lát) dẫn đi “ngủ thăm” ở miền sơn cước này. Con đường từ trung tâm xã đến bản Nàng chỉ hơn 2km, nhưng chúng tôi phải mất hơn 1 giờ đồng hồ cuốc bộ mới tới nơi.

Xa xa đã nghe tiếng cười nói râm ran. Ánh đèn pin quét loang loáng sáng cả một vạt rừng, đám thanh niên bắt đầu tỏa vào khắp bản. Giờ này, các thiếu nữ đã vặn nhỏ đèn, buông màn, nằm trùm chăn phập phồng chờ đợi. Đâu đó bắt đầu có tiếng cạy cửa lạch cạch. Tiếng bàn chân rón rén. Và thoảng qua trong gió rừng là tiếng gọi tên thủ thỉ tâm tình. Họ - các chàng trai, cô gái quen nhau từ một phiên chợ, từ buổi lên nương, hay đơn giản là gặp nhau bâng quơ. Các cô gái ban ngày đi làm, tối đến đốt đèn, buông màn và nằm đợi.

Ông Đinh Công Đại, CT UBND xã Mường Lý và đứa cháu ngoại,

kết quả của những cuộc tình "ngủ thăm" biến tướng.

Các chàng trai có nhu cầu tìm hiểu người con gái mình sẽ lấy làm vợ, có thể tìm đến để “ngủ thăm”. Nếu đèn trong buồng cô gái còn sáng, nghĩa là chưa có ai đến “ngủ thăm”, chàng trai phải tự cạy cửa để vào nhà. Chàng trai có thể nằm xuống bên cạnh cô gái, cô gái sẽ tắt hoặc vặn nhỏ ngọn đèn lại, rồi hai người trò chuyện, tâm sự mà không được chạm vào người nhau. Sau một thời gian tìm hiểu, cô gái có quyền quyết định cho chàng trai đó được “ngủ thật” hay không. Nhưng trước khi đi đến “ngủ thật”, cả hai phải thưa với bố mẹ. Nếu hợp tuổi, hai bên gia đình cho phép đôi bạn trẻ sống với nhau. Khi đó, chàng trai phải đến làm công cho gia đình cô gái trước khi rước nàng về. Đó là ý nghĩa tốt đẹp của tục “ngủ thăm” xưa, còn thực tế ngày nay “đã khác xa lắm rồi”, như lời Hải nói.

Tôi và Hải tìm đến nhà chàng trai tên Hóa, 18 tuổi, ở đó có nhóm trai bản mà chúng tôi đã hẹn trước là cùng uống rượu và đi “ngủ thăm”. Hóa bé nhất hội, miệng nói, mắt cười, nói chuyện rất có duyên. Tóc Hóa xoăn, đẹp như tài tử, trai bản bảo Hóa tấn công em nào là em ấy chết mê chết mệt như bị bỏ bùa mê thuốc lú. Hóa giảng giải rất rành rọt: “Phong tục này có từ đời nảo đời nào tao cũng chả biết. Dễ ợt, đã đi là ngủ thật, cảm thấy không được thì chọn chỗ khác cho chắc ăn”.

Sau một hồi bên ché rượu, đám trai bản “bồi dưỡng” cho tôi ít kiến thức cạy cửa. Biết tôi mới vào nghề lần đầu nên nhóm cử Tương “cạy cửa” cho tôi. Bước qua cánh cửa, tôi nhẹ nhàng khép lại rồi đứng lặng im, nín thở, tay dụi mạnh vào mắt để cho quen cái ánh sáng lờ mờ hắt ra từ chiếc đèn dầu để xác định mục tiêu đâu là giường của Nhung. Giường bên, chiếc đèn dầu đã được vặn nhỏ và tôi biết “lãnh địa” bên cạnh là của mẹ cô. Cô đã quen với cái cảnh những vị khách không mời mà tới như tôi. Tôi vẫn có cảm giác như có đôi mắt dõi theo bước chân rón rén của mình. Tôi vừa đứng bên giường, Nhung đã nói nhỏ: “Lúc chiều gặp anh, hẹn vu vơ thế mà cũng đến thật nhỉ”. Tôi nằm xuống bên Nhung và bắt đầu hỏi han chuyện “ngủ thăm” của em với mấy anh công nhân dưới xuôi lên. Nhung thật thà kể rằng, họ thường cho em 50.000 - 100.000 đồng cho một lần “ngủ thật”. Và cũng vì không biết cách tránh thai nên Nhung đã 5 lần nạo thai. Tôi lấy lý do chỉ cần người tâm sự nên cho em ít tiền rồi về.

Để hạn chế tình trạng này, công tác tuyên truyền, nâng cao

nhận thức cho thanh niên là rất cần thiết.

Bi kịch mang tên ngủ thật

Nói về tục “ngủ thăm” của dân tộc mình, ông Vi Đình Thướng, Bí thư Đảng ủy xã Mường Lý rất cởi mở, bởi: “Tôi cũng là người lấy được vợ nhờ “ngủ thăm”, trước kia “ngủ thăm” là nét văn hóa rất tốt đẹp. Nhưng bây giờ do giới trẻ ra ngoài học nhiều nên tư tưởng thoáng lắm. Chẳng thế, nhiều cô gái mới chớm độ xuân đã không thể cầm lòng, sẵn sàng hiến dâng cái ngàn vàng của đời con gái cho bạn trai để ôm nỗi uất hận trong lòng”.

Thấy chúng tôi lên thăm, chị Hà Thị Minh, 26 tuổi, vội vàng bỏ rổ sắn đang tách dở để mời khách vào nhà. Chị Minh trầm ngâm kể về cuộc đời dâu bể của mình. Trước đây, cũng như bao cô gái khác ở bản, lúc đến tuổi xuân thì, vì niềm khao khát có một người bạn tình lý tưởng, Minh đã ngủ thăm cùng trai làng ở bản bên cạnh. Nhưng sau cuộc tình say đắm chớp nhoáng, khi biết chị đã mang trong người giọt máu của mình, người đàn ông phụ bạc kia không những không cưới chị làm vợ mà còn chửi bới, sỉ nhục chị. Nuốt nước mắt vào trong, đã 2 năm nay, Minh đành chấp nhận ở vậy nuôi con.

Chia tay Hà Thị Minh, chúng tôi tìm đến nhà Hà Thị Lô, 16 tuổi, ở bản Lìn, xã Trung Lý, cách đó không xa. Nhìn người đàn bà non trẻ, ngồi ủ rũ ru con phía góc nhà mà chúng tôi không khỏi chạnh lòng. Khi chúng tôi hỏi về câu chuyện riêng tư thuộc về quá khứ, như chạm vào nỗi đau, nước mắt Lô ứa ra rồi kể trong tiếng nấc: Cách đây hơn một năm, Lô là thiếu nữ đẹp nhất bản Lìn. Vì mê mẩn tiếng sáo của một chàng trai tận xã Tam Trung nên đã nhận lời “ngủ thăm” rồi trao thân cho hắn. Lô nghẹn ngào: “Tưởng hắn yêu mình thật lòng nên mình đã trao thân cho hắn. Thế mà khi biết mình mang bầu, hắn bỏ đi biệt tăm...”. Không chỉ riêng trường hợp của Lô mà nhiều phụ nữ khác ở bản Lìn sau những cuộc tình “ngủ thăm” chớp nhoáng đã phải gánh chịu nỗi đau bị phụ bạc. Nhiều cô gái phải mang thai rồi nuôi con ở lứa tuổi 15 - 16, đồng nghĩa với điều đó là có những đứa trẻ sinh ra mà không biết mặt cha.

Trong hành trình đi tìm nguyên nhân sâu xa của tục “ngủ thăm” biến tướng chúng tôi được biết, bắt đầu từ khi cây cầu treo nối bản và thị trấn Mường Lát được khánh thành thì không khí “ngủ thăm” bỗng sôi động hẳn lên. Biểu hiện rõ nhất là ngay trong bữa ăn tối ở thị trấn Mường Lát, khi chúng tôi hỏi anh chủ quán về tục “ngủ thăm”, anh không ngại ngần mà rằng: “Bây giờ, để “ngủ thăm” với một số cô gái trong bản không khó nữa, nhưng điều kiện là phải có tiền. Giá cả cho mỗi lần ngủ thật từ 50.000 - 100.000 đồng. Và trong hành trình gặp gỡ những cô sơn nữ ấy, chúng tôi đã nhận được không ít lời mời mọc đầy ý tứ, đôi khi cả những câu đề nghị, ra giá một cách hồn nhiên. 16, 17 tuổi các cô gái vùng cao đã bước vào tuổi "ngủ thăn".

Còn đó nỗi buồn phiền

Theo số liệu thống kê sơ bộ của Công an huyện Mường Lát, hiện toàn huyện có khoảng hơn 500 đối tượng nghiện (riêng bản Lát có hơn 200 đối tượng), đa phần đã dính vào tiêm chích ma túy. Kẻ nghiện thường tiếp cận để “ngủ thăm” nhưng thực ra là quan hệ tình dục không lành mạnh với các sơn nữ. Được biết, công an huyện đã mở nhiều đợt xuống bản, và trong nhiều cuộc họp các bản, bao giờ những cô gái hành nghề mại dâm trá hình cũng bị nhắc nhở nhưng rồi họ vẫn đi lại con đường cũ. Chính quyền, công an làm căng thì họ lui vào hoạt động bí mật. Khi lực lượng rút đi họ lại tiếp tục lợi dụng phong tục để hành nghề.

Có một thực tế là tại Mường Lát, công tác phòng chống lây nhiễm các bệnh qua đường tình dục còn hạn chế, sự giáo dục, thuyết phục quần chúng chưa hiệu quả. Trên địa bàn huyện còn thiếu vắng các mô hình chống nạn tảo hôn, quan hệ giới tính tràn lan. Để giữ an ninh trật tự và bản sắc văn hóa, thiết nghĩ cơ quan công an phải phối hợp với các ban ngành đoàn để đưa ra thông điệp về kiến thức tình yêu, tình dục an toàn, lành mạnh, như thế mới mong trả lại sự lành mạnh cho bản làng và tìm lại những đêm “ngủ thăm” thơ mộng và nồng say!.